Home » kerk
Categorie archief: kerk
De kerk
Over de kerk van Westergeest is veel te vertellen. Zoveel zelfs dat het waarschijnlijk een te lange ‘post’ wordt. Daarom een globaal verhaal – maar [langzaam maar zeker] met veel onderliggende verwijzingen die dieper op een bepaald detail ingaan.
ansichtkaart kerk Westergeest [eigen collectie]
De huidige hoogte van de kerktoren» toren valt op en is in verhouding vrij laag. Tot 1807 was de toren twee roeden [ongeveer 8 meter] hoger en voorzien van een zadeldak.
In de zuidmuur zijn meerdere, grotere ramen te zien om zodoende de zonnewarmte in de kerk te krijgen.
Het verhaal gaat … dat de vrouwen toen aan de noordzijde van de kerk zaten en zodoende de warme zonnestralen opvingen. De mannen namen apart plaats aan de zuidzijde van de kerk. Een traditie die in sommige kerkelijke gezindten nog terug te vinden is.
Het lijkt er op dat de kerk vroeger een zogeheten kruiskerk was – een zeldzaamheid in Fryslân. De beide grote openingen die ooit toegang hebben gegeven tot de verdwenen kleine zijbeuken, werden tijdens de restauratie tussen 1954 – 1957 dichtgelaten met kleine steen. Onder architect ir. Johannes Jacobus Margarethus [Jo] Vegter [1906 – 1982] kreeg de kerk toen weer iets van haar oude glorie terug. Vegter zelf stond toen op het punt om rijksbouwmeester te worden [1958 – 1971].
In de jaren zestig van de vorige eeuw werden meerdere graven geopend die, volgens het grafregister, nog nooit eerder geopend waren. Op een diepte van 1.30 meter werden op elkaar gemetselde stenen gevonden. Oude Friese moppen wat kan duiden op kleine zijbeuken.
De kerk heeft nog twee deuren in gebruik. In het westelijk deel zijn zowel de zuiddeur als ook de noorddeur open. De beide duren werd eind e middeleeuwen gebruikt voor onder andere processies.
Het verhaal gaat … dat de Deense stadhouder Omund [± 673] de noordelijke deuren laag liet bouwen. Vandaar ook dat deze deuren wel ‘noormannenpoortjes’ [Fries: Noardsk doarke] of ‘duivelsdeur’ werden genoemd. Als de kerkgangers dan via die deur de kerk verlieten, moesten ze deze buigend naar het noorden verlaten…
In het oostelijk deel zijn in de zowel de noordmuur als ook de zuidmuur hagioskopen te vinden. Ook wel ‘leproazerútsjes’ genoemd. Lang werd gedacht dar zieken door deze openingen de mis konden bekijken – vandaar ook de naam ‘leproazerútsjes’. Maar kunsthistoricus-archeoloog Pieter Glazema [1899 – 1983] [1] dacht er sakraments- of reliekvensters in te zien, waardoor de sakramenten of relieken van buiten te zien waren.
Hoewel er in eerdere tijden twee kerkklokken in de toren hebben gehangen, kreeg de kerk in 1857 een nieuwe klok. Dat was nodig want …
… het verhaal gaat … dat de oude kerkklok door de boze uit de toren was gehaald en in de Drie Dollen is gegooid. Bij slecht weer en gunstige windrichting moeten de klok nog wel te horen zijn ….
Bijna honderd jaar later werd ook die klok in 1943 uit de toren getakeld door hamsterende nazi’s. De huidige kerkklok» dateert van november 1949, en galmt nog twee keer daags over het dorp: om negen uur ’s ochtends en zes uur ’s avonds.
Bronnen:
- [010-004] stencil – de kerk van Westergeest
- Bouwkunst in Kollumerland, drs. P. Karstkarel
- Kollumerland, mr. A. J. Andreae
- De Historie gaat door Eigen Dorp
- Encyclopedie van Friesland
- Wikipedia
- erfgoedkollumerland.nl
[1] Pieter Glazema was directeur van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. Hij studeerde kunstgeschiedenis, archeologie en filosofie en promoveerde te Amsterdam op “Gewijde Plaatsen in Friesland” [1948]
initialen in kerktoren
![inscriptie kerktoren Westergeest [collectie Heine Steenstra]](https://hystoblog.files.wordpress.com/2017/01/10805343_664345080331251_1183616339_n-2.jpg)
inscriptie kerktoren Westergeest [collectie Heine Steenstra]
Het was zoeken is naar timmerlieden van wie de achternaam met de letter -M- begint. Al eerder kwamen we zo iemand tegen: timmerman Hermanus van der Meulen. Bij hem start ik want zijn initialen HM staan mógelijk in de balk gekerfd. En al snel kom ik bij de man wiens initialen IM zijn: Jan van der Meulen.
De beide mannen die “deese maakelaar en zouder” hebben gemaakt zijn dus mógelijk Hermannus Ringer van der Meulen [1835 – 1919] en Jan Ringers van der Meulen [1832 – 1912]. Mannen die in 1870 nog geen 40 jaar oud zijn. Hun levensverhalen beginnen in één gezin. Het zijn twee broers van elkaar. Geboren in het gezin van Ringer Geerts van der Meulen [1805 – 1854] en Trijntje Jans de Wit [1809 – 1903].
Hermannus van der Meulen trouwde op 15 mei 1863 met Aaltje Annes de Boer. Hij was toen nog boerenknecht. Maar toen in 1865 zijn dochter Trientje werd geboren, staat ‘timmerman’ als zijn beroep in de geboorteakte.
Zijn oudste broer Jan Ringers van der Meulen heeft kennelijk een bewogener leven gekend. Op 08 maart 1856 “moest” hij op 23 jarige leeftijd trouwen met de dan 27-jarige Kollumer Wytske Jacobs Pomstra. Samen krijgen ze 6 kinderen:
- 23-04-1856, Baukje
- 15-03-1858, Ringer
- 07-05-1859, Ringer
- 20-06-1862 een levenloos kind
- 25-02-1864, Trientje
- 03-10-1865, Jacob
Na het overlijden van Wytske hertrouwde hij op 23 december 1875 met Eelkje Kloosterman [1838 – 1923]. Met Eelkje hebben we ook al eens kennis gemaakt. Met haar kreeg hij nog drie kinderen:
- 11-09-1876, Geert
- 08-05-1880 een levenloos kind
- 09-03-1882, Trijntje
In 1903 geeft de dan 71 jarige timmerman Jan Ringers van der Meulen een op 20 november 1903 geboren meisje Eelke Haagsma aan. Eelkje is een buitenechtelijk kind van zijn dochter Tijntje van der Meulen. Het kind werd erkend bij huwelijk ouders d.d. 12 oktober 1907, gemeente Achtkarspelen; voornaam van de moeder wordt ook wel vermeld als “Trientje”.
Op 19 april 1912 stierf Jan Ringers van der Meulen.
Nu U? Kunt u hier meer over vertellen. Hebt u foto’s die bij deze ‘post’ passen? Wilt u dan reageren en helpen om onze dorpsgeschiedenis completer te maken? Dat kan door een reactie onderaan deze pagina.
bronnen
- http://www.foestrumerarchief.nl
- Foestrum [ISBN 978-90-9027204-7]
- http://www.allefriezen.nl
- foto Heine Steenstra
de kerkklok
kerkklok Westergeest
In een verklaring uit 1543 wordt gesproken over ”dye clocken toe luyden”, waaruit blijkt dat Westergeest destijds twee klokken heeft gehad. Vaak was er in dat geval één grote klok plus een kleine klok. Bij het begraven van een man begon de grote klok te luiden, daarna de kleine klok. Bij het begraven van een vrouw net andersom. Ingeval van brand werd de klepel aan één kant van de klok geslagen, het zogenaamde ’kleppen’.
In het Nieuwsblad van Noord Oost Friesland [07 januari 1914] werd nog even teruggekeken naar de jaren zonder klok [‘bingel’]: “Er is verscheidene jaren geleden een tijd geweest, dat Westergeest geen smid had, welke omstandigheden een rijmelende buitenman deden uitroepen: Westergeest hat hoop noch treast Klok noch bingel Smid noch tingel ’t Blijkt dus tevens, dat genoemd dorp destijds geene klok in den toren had“.
In 1857 kreeg de kerk de kerkklok die tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1943 door de Duitsers werd meegenomen. Vlak na de oorlog werd in Heiligerlee een nieuwe kerkklok besteld, die in november 1949 een plekje kreeg in de eeuwenoude toren.
Het leek het er eerst op dat er in Westergeest geen klok meer geluid zou worden: het geld was op. Er werd met een intekenlijst een rondgang door de dorpen Westergeest en Triemen gemaakt om geld in te zamelen; “Ieder, die met ons het grote gemis voelt van een door de moffen ons ontstolen luidklok [bingel] verzoeken we om een gave, teneinde te komen aan een nieuwe bingel”, was getekend, Klaas ter Horst [1894 – 1971] als voorzitter Plaatselijk Belang. De uitdrukking ‘moffen’ is later veranderd in Duitsers [bijgaand een gedeelte van de intekenlijst afgebeeld, collectie Derk van der Kloet].
Eén van de benoemde klokluiders is jarenlang Berend van der Haak [1862 – 1950] geweest.
Volkverhaal / legende:de klokken In 1857 kreeg de kerktoren van de kerk in Westergeest een nieuwe klok. Deze kwam in de plaats van de oude klokken die de Kwade vroeger uit de kerktoren had weggenomen en in een poel in de Dôlle had gegooid. Bij gunstige weersomstandigheden zijn de klokken vandaar uit nog steeds te horen [beschreven in het Frysk Sêgeboek, S. J. van der Molen, 1973]
Klik op onderstaande afbeelding voor beeld en geluid.
nu u? Kunt u meer vertellen over de kerkklok van Westergeest, hebt u herinneringen bij het geluid en wilt u die delen? Reageer dan op deze post en help onze dorpsgeschiedenis completer te maken.
bronnen:
- Foestrum, Westergeest – 2012, ISBN 978-90-9027204-7
- film en geluid uit eigen collectie
Westergeest landelijk in het nieuws [1895]
In 1859 kwam de kerk van Westergeest landelijk in het nieuws toen tijdens de restauratie muurschilderingen werden [her]ontdekt. Het bleken de – op dat moment – oudste schilderingen in Nederland te zijn.
De staat waarin de schilderingen verkeerden was slecht waardoor de voorstellingen bijna niet te zien waren. Waarschijnlijk is Christus te zien als Rechter met Maria en Johannes. Daarnaast verschillende heiligen.
Op de noordmuur een restant van de heilige Christophorus: de stralenkrans om het hoofd van de heilige met hoofd en hand van het Christuskind.
De schilderingen werden ondanks alles weer overgekalkt tot er in 1957 tijdens een grote renovatie werd geprobeerd om de fragmenten weer zichtbaar te maken. Herma M. van den Berg heeft in haar “Kollumerland en Nieuw Kruisland” een zeer uitgebreid technisch overzicht van de kerk opgenomen waarnaar gemakshalve verwezen wordt.
-
- 03-08-1895, Leeuwarder Courant
-
- 29-08-1895, Leeuwarder Courant
hystoblog 