hystoblog

Home » Westergeest

Categorie archief: Westergeest

Jantje Jozefs Zwarts: It sil dyn wiif mar wêze!

januari 9, 2023 18:55 / Een reactie plaatsen

Jouke Dantuma schreef op 08 januari 2023 ondergaand artikel op facebook. Met toestemming overgenomen.

De woning links is Trekwei 1 en op de voorgrond Trekwei 3

De woning links is Trekwei 1 en op de voorgrond Trekwei 3

Afgelopen week kreeg ik via ons redactielid Auke Postma een krantenberichtje uit 1900 onder ogen dat mijn nieuwsgierigheid wekte. Een inwoonster van Driesum werd bij verstek veroordeeld tot een boete van 5 gulden voor smaad en laster. Wat was er aan de hand? Harm Visser, een bejaarde visser van 80 jaar, werd voortdurend lastig gevallen door Jantje Z. te Driesum. Zij schold hem bij herhaling uit: ‘Smeerlap, deugniet’ riep zij hem toe. Ybele Steenstra heeft in zijn hystoblog in 2020 al zijdelings aandacht aan dit krantenartikel gewijd». Maar Theo Delfstra stuurde mij gisteren nog veel meer informatie over Jantje Zwarts, hoofdrolspeelsters in dit verhaal.

Jantje Zwarts is geboren op 23 oktober 1848 in Driesum. Haar geboortehuis stond tussen Eastwâld 1 (Bert en Sonja Zijlstra) en Eastwâld 3 (fam. Meerstra). Zij was de dochter van visser Jozef Franzes Zwarts en Grietje Pieters van Zuijlen. Ze had drie zusters, Baukje, Grietje en Dina en een broer Franciscus Antonius Zwarts. In haar geboortejaar liet heit Jozef een nieuwe woning bouwen op een perceel weiland dat aan de Zwemmer lag en onder het buurtschap Keatlingwier ressorteerde. Deze woning stond ten oosten van de Trekfeart bij de Lange Brêge’. Dit viel dus onder het dorp Westergeest.
De familie Zwarts kwam uit Duitsland. Pake Franciscus Antonius Stevens(zoon) Zwarts kwam van Wolbeck, toenmalig Pruissen. Hij was een Duitse soldaat die deserteerde en vluchtte naar Fryslân en via de familie Van Sytzama in Driezum belandde. Hij koos al snel voor het vrije beroep als visser en heeft in een aak die in de Zwemmer lag tot op hoge leeftijd gewoond. In Driezum werd hij Frans genoemd en Schwarz wijzigde in Zwarts. De bekendste afstammeling van deze Frans Zwarts is de dorpsfiguur Klaas van Nammen sr. en ‘dy koe him ek goed mei de mûle rêde’.
Leeuwarder courant 21 april 1890

Leeuwarder courant 21 april 1890

Jantje Zwarts trouwde in 1875 met arbeider Klaas Folkerts Delfstra. In dat jaar wordt een levenloos dochtertje geboren. Op 1 juli 1883 werd Klaas benoemd als peilwaarnemer bij de Langebrug en vestigden de Delfstra’s zich in de woning Trekwei 1. Daarnaast was Klaas wasser en ontvanger bij de cichoreifabriek van Gerben Meijer, die in Eastwâld aan de Trekfeart stond.

Of Klaas veel geluk heeft gevonden in zijn huwelijk valt te betwijfelen. Tien jaar voordat zijn vrouw was beboet met 5 gulden voor smaad en laster, haalde Jantje ook al de Leeuwarder Courant. Klaas had namelijk een advertentie geplaatst waarin hij de lezers opriep om niets te lenen of te borgen aan zijn vrouw. Daar voegde hij aan toe dat hij niets zou betalen. Ook doet hij in 1888 aangifte dat er ’diefstal ten zijnen huizen van verschillende goederen’ is gedaan ‘als: een gouden oorijzer met smallen beugel, gouden halsslot zonder koralen, benevens eenige kleedingstukken’. ‘De diefstal zou zijn gepleegd op den 1sten dezer maand, ongeveer 6 uur, bij zijne afwezigheid en tijdens dat zijne vrouw de koeien drinken gaf op stal in een bij hun huis staand hok’. Zou zijn vrouw Jantje de dief zijn geweest???
In 1904 verhuisden Klaas en zijn vrouw Jantje naar Eastwâld 18. Dit was toen een tsjerkepleats. Zij huurden een klein deel van deze boerderij waar nu Durk Postma woont. Jantje overleed daar op 7 februari 1927 en Klaas volgde haar twee jaar later. Hij overleed in Talma Rustoord in Dantumawoude.
Heit Jozef Zwarts verkocht de woning aan de Zwemmer aan de firma W. en A. Visser Zonen te Heeg. Dit waren zeehandelaren/palingvissers die de woning verhuurden aan o.a. Durk Postma de oerpake van ons redactielid Auke Postma. In 1955 is deze woning afgebrand.
De woning aan de Trekwei 1 kent een veel langere geschiedenis. In 1839 liet Rinze Wijbes Damstra deze woning bouwen. Hij verkocht voor 1848 de woning aan wegwerker Bokke Pieters Fennema (Vennema). A762 (95 ca): was vroeger A2. Huis 1835 gesticht door Renze Wijbes Damstra, die het perceel in 1847 verkoopt aan wegwerker Bokke Pieters Vennema (legger 1176), wegwerker, eigenaar. Erven Bokke Vennema verkopen de woning in 1883 aan Tjallings Minnes Wiersma. Deze verkoopt de woning in 1887 aan Klaas Delfstra. Andere eigenaren zijn molenaarsknecht Jetze Kok uit Stroobos, koemelker Pieter Sjoerds van der Ploeg, arbeider Lieuwe van der Kooi uit Augustinusga, arbeider Auke Jacobs Zijlstra. Die verkoopt de woning in 1922 Teade Steenstra. In 1964 wordt Jacob Auke Spoelstra eigenaar van deze woning die gesloopt wordt en een nieuwe woning bouwt.
Met dank aan Jantsje Wiersma voor een aantal foto’s.

tekst: Jouke Dantuma, één van de gastschrijver».

Barbierspaal aan de Kalkhúswei ?

december 27, 2019 12:51 / Een reactie plaatsen

Kalkhuisbuurt – een prachtige foto uit de jaren ’30 van de vorige eeuw. Links, op het paard, zit Renze van Wieren. Vervolgens [van links naar rechts] Dirk van der Veen, Trijntje van Wieren, Maaike Turkstra, Minne van Wieren, Thomas Turkstra, melkboer Reinder Dijkstra, Jelle van Wieren en tenslotte Wiebe Veenstra.

Maar er valt mij nog wat op. Op de achtergrond, tussen de wagen en Wiebe Veenstra door gezien, lijkt een bijzondere paal te staan. Inschattend stond die paal tegenover bijgaande woning, waarvan wij denken dat het Kalkhúswei 32a was.

Op die plek woonde destijds koopman / skearbaes / bokkenhouder Christiaan Harmens Sandman, in de volksmond Chris Sandman [1857 – 1940]. Chris trouwde in 1882 met Geertje Dauwee of Dauwe [1857 – 1933]. In 1890 werd hun dochter Johanna Christina geboren.

Eén van zijn klanten was de Westergeastmer Dirk [of Durk] Hedman Annema [1885 – 1978]. De blauwe kiel van boer Dirk moest, na zijn wekelijkse scheerbeurt bij Chris, buiten luchten vanwege de penetrante bokkenlucht die in de kleding bleef hangen.

Dirk Annema had ook een brik. Daarmee reed hij ‘s zondags vaak de Kollumer familie Heeger [bekend van de kledingzaak] naar de Katholieke kerk in Dokkum. En passant nam hij dan zijn katholieke dorpsgenoten Chris en Geartsje Sandman ‘gratis’ mee. De Heegers konden het beter betalen dan de skearbaes van het Kalkhús, wiens woning dus naast garage Kuipers stond en in 1934 afgebroken is.

En als Chris en Geartsje op eigen gelegenheid naar de kerk moesten, dan gingen ze met de fiets. En een kar daarachter. Voor Geartsje, die zelf niet kon fietsen.

Folkert Niewijk en zijn zus Klaaske en moeder Jitske Boersma

Kalkhúswei 32 a – Folkert Niewijk en zijn zus Klaaske en moeder Jitske Boersma

Wietske de Boer – Wiersma dicht:

Sneintomoarns ried Crist nei tsjerke
Op hurde bânnen nei Dokkum ta
De frou der efter op in karke
Wol 160 poun, hy moast er moed foar ha

Later kwam er de familie Niewijk wonen. Op de foto, voor de woning, staan Klaaske Niewijk [1896 – 1976]», haar broer Folkert Niewijk [1897 – 1967] en moeder Jitske Niewijk – Boersma [1872 – 1951] met een kalf. Jitske was in 1895 getrouwd met melkrijder Hedde Niewijk [1873 – 1935]. Het gezin was Gereformeerd, maar Klaaske ging toch naar de openbare school in Westergeest. Klaaske was kreupel en de school in Westergeest lag voor haar op betere loopafstand.

Tijdens een laatst gehouden foto-avond werd de foto ook getoond. En hoewel er meerdere mensen zijn die na onderzoek denken dat dit de in 1934 afgebroken woning is die aan de Kalkhúswei stond, zijn er anderen die wijzen op de woningen op de achtergrond.

Ik blijf toch denken dat dit de woning wel is. En dat skearbaes Chris Sandman hier ook in heeft gewoond. Tegenover de nieuwsgierig makende paal.

Is de paal misschien daarom wel een zogenoemde barbiersstok? Rond 1905 zou de barbierspaal of barbiersstok in Fryslân nauwelijks meer voorkomen, maar heeft Chris Sandman die paal daar neergezet? Aan de overkant van de weg, zichtbaarder voor voorbijvarende schippers om ook hen te wijzen op zijn ‘zaak’?

Ik zou het graag willen weten …

Heb jij foto’s of aanvullingen in tekst bij deze post? Reageer dan en help mee om onze dorpsgeschiedenis completer te maken.

Bronnen:

loopgraven bij Westergeest

oktober 15, 2018 18:12 / Een reactie plaatsen

Waren de loopgraven van de Tweede Wereldoorlog bij It Ljeppershiem bij de sluis van het land van Jan van Assen ?

Klaasje Vries, Eelkje Reinders, Adela en Maaike Vries, spelend in één van de loopgraven of schuttersputten [collectie Foestrumer Archief]

Klaasje Vries, Eelkje Reinders, Adela en Maaike Vries, spelend in één van de loopgraven of schuttersputten [collectie Foestrumer Archief]

Een vraag die ik via Messenger kreeg toegezonden. Over de loopgraven in Westergeest. Tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het beeld dat er bij loopgraven ontstaat is vaak het beeld uit de Eerste Wereldoorlog. Toen de Duitse troepen zich ingroeven tegenover ingegraven troepen van de geallieerden.

De loopgraven bij Westergeest zijn van een andere orde geweest. Het waren eigenlijk grote schuttersputten – gegraven gaten waar een militair in ligt om vanuit te schieten. Langs de weg. Niet alleen werden die bij Westergeest gegraven, maar op veel meer plaatsen maakte de Duitse bezetter daar gebruik van.

foto google earth

foto google earth

Westergeastmers als Willem Reinders, Bauke Hamstra en Minkes Sloot moesten onder het toeziend oog van twee Duitse soldaten de gaten graven. Moesten, want ze werden gedwongen. Vanaf de flauwe bocht in de Weardebuorsterwei vlak na de ingang naar het gemaaltje, tot de hoek naar Keatlingwier in de linkerberm. Er werden meerdere gaten gegraven van waaruit de Duitsers [als het nodig was] het langskomende verkeer onder schot kon houden.

De Duitse soldaten moesten op de dagen dat er gegraven werd, van warm eten worden voorzien. Voor de familie Merkus was dat spannend omdat de thuis wonende jongens Jan en Gratis ‘de gevaarlijke leeftijd’ hadden. Zij konden meegenomen worden voor dwangarbeid in Duitsland.

Later werden Klaasje Vries, Eelkje Reinders, Adela en Maaike Vries op bijgaande foto gezet. Spelend in één van de loopgraven of schuttersputten. Eelkje weet zich nog te herinneren dat haar ouders op spelen met de kinderen van Vries aandrongen.

Met haar scherpe geheugen herinnert Eelkje Sipkema – Reinders zich ook nog steeds de keer dat ze met de Duitsers boerenkool kreeg te eten. En dat één van de soldaten begon te huilen. Deze soldaat moest de dag daarop naar het front.

Hij kreeg geen mogelijkheid om zijn familie nog te ontmoeten …

Heb jij foto’s of aanvullingen in tekst bij deze post? Reageer dan en help mee om onze dorpsgeschiedenis completer te maken.

Bronnen:

Harmen van Teijens

september 11, 2018 17:54 / 1 reactie op Harmen van Teijens

Our great-great-great grandfather was Teije van Teijens, the onderwijzer in Augsbuurt from 1818 until 1880, and the street “vanTeijenswei” is apparently named after his father, Harmen van Teijens, who was the “Dorpwachter” te Westergeest from 1796-1859. We are particularly interested to know if any of their school buildings are still standing, as well as the houses where Harmen died in 1872 (“house no. 265 in Westergeest”).

Het gebruik van huisnummers werd omstreeks 1808 voorgeschreven. Toen bepaalde Napoleon dat ieder gebouw een nummer moest hebben. In de jaren 1816/1817 werd er nog een keer omgenummerd. Na nog wat wijzigingen werd in de periode 1960/1965 de dorpsnummering omgezet in de nummering per straat.
En dat maakt de vraag spannend. Spannend, omdat het heel lastig is om de gebruikte, oude huisnummering te vertalen naar een hedendaags adres. 

Tije Durks en Sjeuke Abels op De Triemen kregen op 8 april 1777 een zoon die zij Harmen noemden – Harmen Teijes.
Rond 1796, toen Harmen Teijes 19 jaar, was volgde hij zijn broer op als onderwijzer aan de winterschool te Westergeest. Die stond aan het Tsjerkepaad, een prachtig voetgangerspad langs de noordkant van het kerkhof [rode stippellijn op bovenstaande kaarten].

Hij woonde daar al met zijn broer in het schoolhuis. En door zich te laten dopen in de Nederlands Hervormde kerk kon hij daar vrij blijven wonen: het onderwijs was destijds verbonden aan de kerkelijke gemeente. Tot de onderwijswet van 1857 daar een einde aan maakte.

Toen de school verhuisde naar de Eelke Meinertswei, kocht de kerkvoogdij de school en schoolwoning weer terug. De school werd afgebroken – onbekend wanneer precies.

Tot ongeveer 1825 was de school een ‘winterschool’. Er werd alleen ’s winters les gegeven omdat de schoolkinderen in de zomerperiode moesten meehelpen in land- en tuinbouw. In 1843 werd er een nieuw schoolhuis gebouwd aan het Tsjerkepaad – deze woning staat daar nog steeds [blauwe driehoek].

Op 26 november 1797 trouwde Harmen te Westergeest met de oudere Tietje Jeens Postma, geboren in 1768. Samen kregen zij 7 kinderen:

1. 07-07-1798, Teije Harmens
2. 18-04-1800, Jeen Harmens [overleden op 27 februari 1880]
3. 01-02-1802, Zwaantje Harmens [overleden op 16 mei 1887]
4. 27-01-1804, Akke Harmens
5. 02-02-1807, Dirk Harmens [overleden op 11 mei 1879]
6. 29-01-1811, Baukjen Harmens
7. 31-07-1815, Romkje [overleden op 06 mei 1896]

In 1811 namen zijn broer, zus en hij zelf met gezin de familienaam Van Teijens aan.

Kalkhúswei 6 [eigen foto]

Kalkhúswei 6 [eigen foto]

Om rond te kunnen komen nam hij ook andere werkzaamheden op zich, zoals ontvanger van diverse belastingen in Westergeest en dorpsrechter. In 1810 vervielen dit soort bijbaantjes door de Franse overheersing. Gelukkig kreeg hij van de nieuw benoemde Maire Willem Hendrik van Heemstra de nieuwe rol als veldwachter [dorpwachter] te Westergeest, Oudwoude en Kollumerzwaag aangeboden, náást zijn functie als onderwijzer !

In 1832 staat schoolmeester Harmen Teijens van Teijens vermeld bij de woning die in het rode vierkant is weergegeven: Kalhúswei 6. Deze woning wordt op dit moment afgebroken. Dit huis werd rond 1810 gebouwd met stenen die vrij waren gekomen bij het inkorten van de kerktoren.

Op 2 juli 1846 stierf zijn vrouw na een huwelijk van bijna 49 jaar. In huis 99. Ik heb nog geen idee welke woning dit is geweest.
Zes jaar later ontving Harmen de zilveren medaille van de Maatschappij tot ‘t nut van het Algemeen voor zijn langdurige en trouwe werk als onderwijzer.

Leeuwarder Courant, 18 januari 1856

Leeuwarder Courant, 18 januari 1856

Op 18 januari 1856 werd in de Leeuwarder Courant een advertentie geplaatst: er werd een huis verkocht door de eigenaar Harke Gerbens Hoekstra. De kinderen van Harmen reageren en op 26 januari 1856 werd de provisionele en finale toewijzing middels een notariele akte opgesteld door notaris Daniël Hermannus Andreae. Voor ƒ 1046 werden Dirk, Jeen, Swaantje en Romkje eigenaar van de woning.
Zij bleven daar wellicht tot hun dood wonen en in hun overlijdensakte staat als adres ‘huizinge A 45’.

Het is dus lastig om de exacte locatie van deze gekochte woning te achterhalen. Maar ik dénk [de zoektocht is nog niet helemaal klaar] aan de rood omcirkelde boerderij op de hoek Bumawei – Harmen van Teijenswei. Dat doe ik, uitgaande van het kadastrale nummer in de verkoopadvertentie [sectie B, 853].

In zijn levensverhaal schrijft Harmen van Teijens in 1852: “[…] uit welk echt zeven kinderen zijn geboren, die allen nog in leven zijn en in wier middelen hij op zijn ouden dag een sterke steun vindt en oprechte genoegens smaakt” . Ik lees daarin dat er een zeer hechte gezinsband is geweest en dat vader op handen werd gedragen.

Is het dan raar om dan te denken dat vader Harmen bij zijn niet-getrouwde kinderen inwoonde in huis A45?

Per 1 januari 1859 kreeg Harmen van Teijens na een dienstverband van ruim 62 jaar, eervol ontslag. Hij kreeg ƒ 194 pensioen en leefde daarna nog ettelijke jaren in Westergeest.

Leeuwarder Courant, 27 november 1863

Leeuwarder Courant, 27 november 1863

Op 25 november 1863 stelde burgemeester van Kollumerland c.a. bijgaande advertentie op. Sollicitanten “ter vervulling van de betrekking van Hoofdonderwijzer, in de Openbare Lagere School te Westergeest” werden opgeroepen te reageren. “Aan deze betrekking is verbonden eene vaste jaarwedde van vierhonderd gulden, benevens vrije Woning en Tuin”.
Door die laatste opmerking kunnen we volgens mij uitsluiten dat Harmen van Teijens zijn laatste levensjaren in het schoolhuis [blauwe driehoek] doorbracht.

Harmen van Teijens overleed in Westergeest op 8 november 1872, 95 jaar oud. Hij overleed in huisnummer 265 – misschien is dit het ‘oude’ nummer voor huis A 45?

Weet u ook wat te vertellen ? Of hebt u foto’s. Voel u dan vrij om te reageren op deze post. Samen maken we dan ook deze geschiedenis completer.

bronnen:

Trekwei 13 – paard te water

juni 30, 2018 04:46 / Een reactie plaatsen

1914, Trekwei 13 - v.l.n.r.: Sake van der Werff, Pieter Sjoerds van der Ploeg, Romkje van der Werff en haar moeder Geertje van de Werff-Bits [collectie Foestrumer Archief].

1914, Trekwei 13 – v.l.n.r.: Sake van der Werff, Pieter Sjoerds van der Ploeg, Romkje van der Werff en haar moeder Geertje van de Werff-Bits [collectie Foestrumer Archief].

Negen september 1958. Het is nog vroeg. Zeer vroeg, als zwaar onweer over Westergeest trekt. Maar Sake van der Werff, boer op Trekweg 13, moet toch naar buiten. Zijn zevental koeien loopt ergens onder Oostrum en die moeten gemolken worden. Er is geen tijd te verliezen, want rond zeven uur komt melkrijder Bokke Visser [de Dôlle 5] de melk ophalen. Bokke kwam dan met paard en wagen. Hij had een hekel aan wachten.

Sake van der Werff kwam van Broeksterwoude. Daar werd hij op 10 mei 1900 geboren in het gezin van Pieter en Geertje van der Werff – Bits. Een schipper die luisterde naar zijn vrouw, die op de vaste wal wilde wonen. Daarom had Pieter de boerderij Trekwei 13 gekocht.

De boerderij is bekend als ‘De Kelders’ omdat er grote kelders onder de grote gelagkamer waren. Aan huis hadden ze, zoals in die tijd veel vaker voorkwam, een kroegje. Een trochreed, met B-vergunning. In de muur waren ringen bevestigd waaraan de paarden vastgezet konden worden. Paarden van bezoekers die een versnapering kochten. Geen sterke drank – hoewel, bij “Kelders Geartsje” was wel wat te regelen …

Zodoende kwam Sake dus in Westergeest terecht, [ook] als boer aan de Trekwei en werd hij “Sake fan de Kelders”. Op 25-jarige leeftijd trouwde hij met Dieuke Broersma, geboren op 07 november 1899 te Ee. Ze hadden het goed. Rond de zeven koeien, 4 hokkelingen, een honderdtal kippen en tien varkens voor de slacht. In het spekhok hingen worsten en spek.

Sake had in de wijde omgeving landerijen; van ruilverkaveling was nog geen sprake. Daarom liepen zijn koeien in september 1958 ook niet dicht bij huis. En moest hij rond vier uur ‘s ochtends naar buiten. Om zijn koeien te melken. Met paard en wagen, tijdens donder en bliksem langs de Trekvaart. Waar de wegeigenaar op dat moment witte paaltjes klaar had liggen om in de berm geplaatst te worden.

Het paard kon het werk goed aan. Het was een “dikke, zware Bovenlander”. Een Groninger paard met een sterk karakter: “Een zwaar, lang gelijnd warmbloedpaard met een krachtige bouw, een sprekend hoofd, een gespierde middellange hals, voldoende schoft die soepel overgaat in een niet te lange, sterke rug, een tamelijk schuine schouder, een brede en diepe zwaargespierde romp, ronde welving der ribben, een zwaar ontwikkelde achterhand, massief beenwerk met korte platte pijpen en ruime harde voeten. Het temperament is gelijkmatig en toch voldoende levendig. Het paard is sober en werkwillig“.

Leeuwader Courant, 10 september 1958

Leeuwader Courant, 10 september 1958

Prachtige eigenschappen. Maar het paard van Sake was bovendien schichtig. En had de gewoonte om bij schrik achteruit te komen. Voor de boer is leiden dan in last, want hij heeft dan geen enkele controle meer over het dier. En deze beide laatste eigenschappen werden noodlottig.

Sake was nog maar net vertrokken. Hij reed ter hoogte van de Lange Brug, toen de bliksem uit de hemel sloeg. De witte paaltjes langs de Trekwei lichtten flitsend op. Het paard schrok en kwam terug. Langs de kant van de Trekvaart. Sake kon zijn vege lijf redden, maar paard en wagen raakten in de Trekvaart. Het paard kwam los van de wagen en kon naar de overkant zwemmen. Maar de benen raakten verstrikt in de leidsels. Het hoofd werd onder water getrokken. Het paard kon het hoofd niet boven water houden en verdronk.

Tijdens een fotoavond in De Tredder vertelde Jappie van der Werff: “Heit kaam te gean wer thús”.
Op 20 februari 1972 overleed Sake, Dieuke overleed op 16 juni 1990. Ze hadden twee kinderen.

Misschien weet u meer te vertellen? Schroom dan niet om dan contact op te nemen. En help op die manier mee onze [dorps]geschiedenis completer te maken.

bronnen

dodenherdenking 2018

mei 21, 2018 09:13 / 1 reactie op dodenherdenking 2018

foto Renske Smit – Dijkstra

Op 4 mei 2018 werd in Westergeest de traditionele dodenherdenking gehouden. Kinderen en volwassenen legden bloemen op de graven van omgekomen piloten. Jonge mannen die op 13 oktober 1941 en op 5 mei 1943 hun leven gaven voor onze vrijheid.

Onder de aanwezigen waren een zoon en dochter van één van hen: Ernest Robert Butson Magrath, uit Maidenhead – Berkshire, 28 jaar oud, sergeant, boordwerktuigkundige en schutter.

Zij kregen uit handen van Heine Steenstra een foto van het herdenkingsbord zoals dat bij de ‘Gerkesbrêge‘ geplaatst gaat worden.

Het raadsel van Hansma’s huis ..

april 7, 2018 17:59 / Een reactie plaatsen

Trekwei 2

Trekwei 2. De afgebeelde woning, waarin ook de familie Jacob Hansma heeft gewoond, staat er niet meer. Het heeft plaats gemaakt voor een mooie nieuwe woning. Wat nog aan de oude woning herinnert is deze foto. Een mooie, duidelijke foto. En toch was deze woning even onderwerp van een onderzoekje.
Dat zat zo.

Tijdens de fotoavond van maart 2018 in De Tredder, werd bijgaande foto 1 getoond van dorpsgenoten in een bootje. In de Trekvaart. En lange tijd werd gedacht dat de woning op de achtergrond de woning was van Pomstra, destijds [garage] Tjibbe Kuipers. Vlak tegen de Kalkhúsbrêge aan. Tot er tijdens de fotoavond werd opgemerkt dat het de woning van de familie Jacob Hansma moet zijn geweest.

Als we foto 2 van de woning van Tjibbe Kuipers er bij pakken, zijn er duidelijk verschillen te zien. De woning van Kuipers is een totaal andere bouw dan die van Hansma. In die zin lijkt de opmerking terecht.
Maar als beide foto’s [waar de woning van Hansma op staat] naast elkaar worden gezet [foto 3], vallen er toch wel wat verschillen op: wel of geen dakgoot boven de ramen langs. Ramen die verschillend zijn. Was de opmerking tijdens de fotoavond wel terecht? Is hier wel sprake van dezelfde woning?

april 1960 [collectie Foestrumer Archief]

Jantsje Wiersma schreef mij in maart 2018: “Minsken bliuwe mei fotos kommen”. Zo kregen we ook ook een foto uit het album van de muzikale familie Sijbren en Aaltje Slagter – Hansma. Aaltje was een dochter van de al eerder genoemde Jacob en Janke Hansma. Een feestelijke foto uit april 1960, op de trouwdag van Jabik en Janke Hansma aan de Trekweg naast Tjibbe Kuipers.
Zodoende zijn er drie foto’s van de woning van Hansma om met elkaar te vergelijken.
En met deze foto blijkt dat de woning van Hansma kennelijk verbouwd is geweest. Details naast elkaar gezet op foto 4 vertonen duidelijke gelijkenis: de raampjes hebben roeden en de dakgoot maakt aan de rechterkant een ‘knik’ naar beneden. Het lijkt duidelijk: de opmerking tijdens de fotoavond was terecht.

Maar dan toch nog even terug naar de eerste foto. De foto van de woning zónder dakgoot. Waarvan wordt gezegd dat ook dat de woning van Hansma was. Hoe zit dat dan?

Gelukkig zijn het  duidelijke foto’s op Foestrumer Archief om te vergelijken. De laatste samenvoeging van foto’s in foto 5 tonen enkele bijzondere details. Ook al zijn er afwijkingen, deze bijzondere details verraden dat het dezelfde woning moet zijn: het gelijke metselwerk tot op de steen hetzelfde, de afwijkende muurhoogtes links en rechts en de [herstelde] mestelwerkzaamheden aan de voorkant.

Het raadsel is opgelost en de opmerkzame bezoeker van de fotoavond in maart 2018 had gelijk.

U kunt meehelpen om onze geschiedenis completer te maken. Heeft u meer informatie, een aanvulling, een foto of ander materiaal wat past bij deze ‘post’, plaats dan onderaan een reactie.

peilpunten Normaal Amsterdams Peil [NAP]

april 7, 2018 16:19 / Een reactie plaatsen

Een detail van de hoogtekaart Nederland. Van de omgeving van ons dorp, dat op een verhoging ligt, net boven het midden van deze afbeelding te zien. Een ‘diluviale zandkop’, zoals dat officieel wordt genoemd. Vlak boven deze ‘diluviale zandkop’ is de Nieuwe Zwemmer te zien als een streep die naar de rechterbovenkant van de afbeelding loopt.

De ‘hoogte’ van ons land is voor Nederlanders altijd van belang geweest. Al in 1683 werd het destijds bestaande stadspeil van Amsterdam (AP) vastgelegd door de burgemeester van Amsterdam. Ingemetselde marmeren stenen gaven met een groef een hoogte aan. Destijds de bovenzijde van de dijk.
In 1818 werd bij Koninklijk Besluit bepaald dat het Amsterdams Peil (AP) voortaan zou gelden als referentiehoogte voor heel Nederland. Het Normaal Amsterdams Peil [NAP] werd geboren.

Ook in Westergeest kennen we enkele peilpunten. Merktekens in een bruggenhoofd van de Keuningsbrug en in de achtermuur van ‘Cleyn Buma’, Bumawei 23.

In 1683 wordt in de proclamatieboeken een ‘Cleyn Buma’ genoemd, niet ver van de kerk af. Het was een stemdragende plaats, waaraan ook het recht van zwanejacht verbonden was. Dit laatste blijkt uit een proklamatie uit 1748: “Heine Meynderts en Boukje Doedes egtel onder Wouterswoude doen proclameren zekere zathe en landen etc. gelegen aan den dorp Westergeest, Buma State, bij Anna Claeses tegenwoordige wordende bewoont en gebruikt, groot 93 pdt, samt. O.a. gerechtigheden, so van Zwanejagt, als van oudts. Aldus bekomen van idem als boven. Possessie sal ingaan op 12 may 1748 data als boven”.

In de achtermuur van ‘Cleyn Buma’ is een bout geslagen. Het geeft het officiële Normaal Amsterdams Peil [NAP] aan. Eén van de ongeveer 35.000 zichtbare peilmerken, meestal bronzen boutjes met het opschrift NAP. Ze zijn te vinden in kaden, muren, bouwwerken of op palen en bovendien 400 ondergrondse peilmerken.

De Keuningsbrug is genoemd naar Andries Keuning [1827 – 1899] die op ‘Cleyn Buma’ heeft gewoond. De brug over de Nieuwe Zwemmer wordt daarom ook wel de Keuningsbrug genoemd.

Die Nieuwe Zwemmer nam vanaf de Trekvaart in noordoostelijke richting de route van de Âldswemmer over: 5 kilometer lang en ongeveer 40 meter breed. In het voorjaar van 1880 zetten werknemers van Andreas van der Werff de spade in de grond. Want met schep en spade, pipegaal en kruiwagens werd de Nieuwe Zwemmer gegraven. Zeer zwaar werk en het verhaal gaat dan ook dat er twee mannen voor nodig waren om de kruiwagen uit de gegraven vaart naar boven te kruien.

foto Jantsje Wiersma

De Nieuwe Zwemmer kruiste twee wegen waarvan één werd behouden door de aanleg van de Keuningsbrug. De andere weg boog vóór het nieuwe kanaal naar het oosten af en is de tegenwoordige Prellewei.
Het daarvan afgesneden gedeelte werd opnieuw bereikbaar gemaakt door direct over de Keuningsbrug rechts, langs het kanaal, een verbindingsweg aan te leggen. Tegenwoordig is dat de Brewei.

Aan beide zijden van de Nieuwe Zwemmer leunt de Keuningbrug als het ware op stevige, gemetselde bruggenhoofden. De voorlaatste brug werd aangelegd in 1939 en verving de eerste brug die in 1881 was aangelegd. Karakterestieke bouwwerken die instand zijn gehouden na de laatste vernieuwing in – volgens mij – 2006.
In het bruggenhoofd aan de kant van It Ljeppershiem zit ook een peilmerk, een zwarte knop. Ook op officiële hoogte ingeslagen.

It Ljeppershiem  – de naam heeft te maken met het fierljeppen. Al in 1969 werd een eerste wedstrijf gehouden in Westergeest. Toen nog over de Âldswemmer, bij waar nu het gemaal is. Algemeen Belang Westergeest had de wedstrijd georganiseerd.
Enkele jaren later, rond 1971, kon er gesprongen worden op het nieuwe Ljeppershiem. De bekende Gerard Vlieger sprong daar al snel een nieuw Fries record!

“boerderij bij de vaart”

december 24, 2017 12:28 / 1 reactie op “boerderij bij de vaart”

eigen collage van foto’s

Nieuwsgierige foto’s van een “boerderij bij de vaart” die, als we ze goed bekijken, foto’s van Kalkhúswei 32 blijken te zijn. Op bijgaande collage heb ik verschillende overeenkomsten aangegeven.
Zou in het pand Kalkhúswei 32 een boerderij zijn geweest vóórdat Tjibbe Kuipers er een garage had?

Om die vraag te beantwoorden is het even goed opletten !

  1. Tjibbe Kuipers werd op 03 mei 1912 in het schippersgezin Jille Kuipers en Hiltje Bouma. Hiltje Bouma werd geboren in Westergeest. Ze was een dochter van Tjibbe Bouma en Jantje Zijlstra.
  2. Jille Kuipers werd in Doezum geboren in 1877. Hij kwam op 01 april 1913 te Groningen te overlijden. Zesendertig jaar oud. Mogelijk lag het gezin met hun schip in Groningen?
  3. Op 17 mei 1926 werden Tjibbe Kuipers en zijn moeder Hiltje Bouma [“wed. J. Kuipers”] bijgeschreven op de gezinskaart van Tjibbe Bouma. De vader van Hiltje. De grootvader van Tjibbe. Met z’n drieën woonden ze toen in woning A9. Want beppe Jantje Zijlstra was 15 jaar eerder al overleden. In 1917 in “huizinge wijk A, nummer 9”. In de overlijdensakte van Jantje Zijlstra staat vermeld dat ze gehuwd was met “Tjibbe Bouma, veehouder aldaar”.
  4. Nu is het lastig om “huizingenummers” één op één om te zetten naar het huidige adres. Toch heb ik een aanknopingspunt. In 1880 overleed Yke van der Schaaf “in huizinge nummer 8, wijk A” – qua nummering naast de woning van Tjibbe Bouma. In december van dat jaar verscheen een advertentie in de Leeuwarder Courant waarin “eene huizinge met hok […] staande en gelegen bij het Kalkhuis onder Westergeest” te koop werd aangeboden. De woning was “bij de weduwe en erven Yke Jeens van der Schaaf in eigen gebruik”.

Al met al is het dus zeker dat er een boerenbedrijf is geweest vóórdat Tjibbe Kuipers er een garage begon.

U kunt meehelpen om onze geschiedenis completer te maken. Heeft u meer informatie, een aanvulling, een foto of ander materiaal wat past bij deze ‘post’, plaats dan onderaan een reactie.

Kalkhúswei 12

december 24, 2017 12:18 / 1 reactie op Kalkhúswei 12

Het karakteristieke boerderijtje werd begin jaren ’70 van de vorige eeuw afgebroken toen de Woarven werd aangelegd. De bejaardenwoningen stonden er toen al. De gemeente heeft toen het huis met land gekocht en er vrijstaande woningen op laten bouwen.
Voor zover bekend hebben de volgende families op dit adres gewoond:

  • Rond 1920 / 1930: Ringer en Sietske van der Meulen – Dijkstra.

Antje Jelkes Boonstra [collectie Foestrumer Archief]

Ringer werd geboren op 17 september 1860. In het gezin van Geert en Antje van der Meulen – Boonstra.
Op 27 april 1912 trouwde hij op 51-jarige leeftijd met de 42-jarige naaister Sietske Dijkstra. Sietske of Sytske was ook een Westergeastmer en werd geboren op 25 februari 1870. Ringer was timmerman. Zonder een eigen bedrijf.

Antje Jelkes Boonstra, de moeder van Ringer heeft ook in deze woning gewoond. De woning werd als winkeltje gebruikt maar ook als kroegje – Antje zou daar kastelein zijn geweest. Overigens was het aantal kroegjes groot. Op Foestrumer Archief wordt Minnema geciteeerd: “Zeer groot was het aantal kroegen of kroegjes, soms huis aan huis.”
Antje overleed op de hoge leeftijd van 94 jaar. Op 11 mei 1923.

Na het overlijden van Ringer, op 11 mei 1931, trouwde Sietske rond 1935 opnieuw. Met Ulbe de Vries die op 28 oktober 1878 te Sijbrandahuis werd geboren. Ulbe kwam op 67-jarige leeftijd te overlijden. Hij was op 14 april 1946 per fiets onderweg naar de kerk in Zwagerveen, werd onwel en viel van de fiets. Hij overleed ter plaatse.

  • Rond 1930 – 1946: Johannes en Doutzen Adema – Meijer.

Doutzen Meijer was een Westergeastmer, geboren op 30 september 1871 in het gezin van Kornelis Libbes Meijer en Antje Roozendaal. Op 24-jarige leeftijd trouwde ze als dienstmeid met de evenoude arbeider Johannes Adema. Johannes werd geboren op 17 maart 1872. Opo de trouwakte staat vermeld dat Johannes werd geboren in Augsbuurt.
Ze kregen voor zover ik kan nagaan zeven kinderen; toen moeder Doutzen op 14 november 1930 te Westergeest overleed, was de oudste 32 jaar. De jongste was negentien.

  • Rond 1946 – 1949: fam. Popke Heidema.

meester Popke Heidema [detail uit collectiefoto Foestrumer Archief]

Meester Heidema was van 01 juli 1946 tot 31 juli 1949 onderwijzer aan de Chr. Lagere School te Triemen. Popke Heidema werd geboren op 09 november 1912 te Wanswerd en slaagde in 1931 aan de kweekschool te Dokkum.
Tot 1939 had hij meerdere tijdelijke betrekkingen in het onderwijs en maakte hij een carrier switch. Hij kreeg een vast contract als Agent van Politie te Amsterdam. Tot 1946, toen hij een vast dienstverband kreeg aan de school te Triemen. De secretaris van de schoolvereniging schreef in de notulen: ”Meester Heidema zal wel gedacht hebben: men kan nog zo waakzaam zijn dat de ene volksgenoot de andere niet verontrust, de opvoeding tot goed staatsburger begint bij het kind … “.
Popke Heidema overleed op 18 februari 1989 te Drachten.

  • Van 1949 tot 1950 hebben Ybele en Janke Steenstra – Kempenaar er gewoond.

Ybele [1909 – 1989] was op 20 mei 1933 getrouwd met Janke [1911 – 1981]. In 1950 verhuisden ze naar “Cleyn Buma”, Bumawei 23. Lees meer over pake Ybele en beppe Janke in “Verborgen romantiek van pake Ybele“.

  • 1950 – begin jaren ’70: Ate en Tetje van der Meulen – Nicolai.

Ate en Tetje van der Meulen [collectie Foestrumer Archief]

Op 09 april 1918 werd Ate Dirks van der Meulen geboren. Tetje zag op 23 maart 1915 het eerste levenslicht.
Ate en Tetje waren de laatste bewoners. Ate heeft jarenlang een rol gehad bij de Bescherming Bevolking Westergeest-Triemen.
Ate kwam als bode van de begrafenisvereniging te overlijden op 13 augustus 1985. Hij stierf tijdens zijn ronde langs de dragers om deze te vragen of zij dienst konden doen tijdens de begrafenis van Martje Bosgraaf – de Jong [geboren in 1930]. Martje was getrouwd met Durk Bosgraaf [1917 – 1999] en was een dag eerder, op 12 augustus, overleden.
Tetje overleed op 16 april 2004 in Dronten.

U kunt meehelpen om onze dorpsgeschiedenis completer te maken! Weet u meer over Kalkhúswei 12 of over de bewoners? Hebt u foto’s? Plaats dan een reactie onderaan deze ‘post’.

Bronnen:

Berichtnavigatie

← Oudere berichten