hystoblog

Home » Westergeest » Trekwei

Categorie archief: Trekwei

Jantje Jozefs Zwarts: It sil dyn wiif mar wêze!

januari 9, 2023 18:55 / Een reactie plaatsen

Jouke Dantuma schreef op 08 januari 2023 ondergaand artikel op facebook. Met toestemming overgenomen.

De woning links is Trekwei 1 en op de voorgrond Trekwei 3

De woning links is Trekwei 1 en op de voorgrond Trekwei 3

Afgelopen week kreeg ik via ons redactielid Auke Postma een krantenberichtje uit 1900 onder ogen dat mijn nieuwsgierigheid wekte. Een inwoonster van Driesum werd bij verstek veroordeeld tot een boete van 5 gulden voor smaad en laster. Wat was er aan de hand? Harm Visser, een bejaarde visser van 80 jaar, werd voortdurend lastig gevallen door Jantje Z. te Driesum. Zij schold hem bij herhaling uit: ‘Smeerlap, deugniet’ riep zij hem toe. Ybele Steenstra heeft in zijn hystoblog in 2020 al zijdelings aandacht aan dit krantenartikel gewijd». Maar Theo Delfstra stuurde mij gisteren nog veel meer informatie over Jantje Zwarts, hoofdrolspeelsters in dit verhaal.

Jantje Zwarts is geboren op 23 oktober 1848 in Driesum. Haar geboortehuis stond tussen Eastwâld 1 (Bert en Sonja Zijlstra) en Eastwâld 3 (fam. Meerstra). Zij was de dochter van visser Jozef Franzes Zwarts en Grietje Pieters van Zuijlen. Ze had drie zusters, Baukje, Grietje en Dina en een broer Franciscus Antonius Zwarts. In haar geboortejaar liet heit Jozef een nieuwe woning bouwen op een perceel weiland dat aan de Zwemmer lag en onder het buurtschap Keatlingwier ressorteerde. Deze woning stond ten oosten van de Trekfeart bij de Lange Brêge’. Dit viel dus onder het dorp Westergeest.
De familie Zwarts kwam uit Duitsland. Pake Franciscus Antonius Stevens(zoon) Zwarts kwam van Wolbeck, toenmalig Pruissen. Hij was een Duitse soldaat die deserteerde en vluchtte naar Fryslân en via de familie Van Sytzama in Driezum belandde. Hij koos al snel voor het vrije beroep als visser en heeft in een aak die in de Zwemmer lag tot op hoge leeftijd gewoond. In Driezum werd hij Frans genoemd en Schwarz wijzigde in Zwarts. De bekendste afstammeling van deze Frans Zwarts is de dorpsfiguur Klaas van Nammen sr. en ‘dy koe him ek goed mei de mûle rêde’.
Leeuwarder courant 21 april 1890

Leeuwarder courant 21 april 1890

Jantje Zwarts trouwde in 1875 met arbeider Klaas Folkerts Delfstra. In dat jaar wordt een levenloos dochtertje geboren. Op 1 juli 1883 werd Klaas benoemd als peilwaarnemer bij de Langebrug en vestigden de Delfstra’s zich in de woning Trekwei 1. Daarnaast was Klaas wasser en ontvanger bij de cichoreifabriek van Gerben Meijer, die in Eastwâld aan de Trekfeart stond.

Of Klaas veel geluk heeft gevonden in zijn huwelijk valt te betwijfelen. Tien jaar voordat zijn vrouw was beboet met 5 gulden voor smaad en laster, haalde Jantje ook al de Leeuwarder Courant. Klaas had namelijk een advertentie geplaatst waarin hij de lezers opriep om niets te lenen of te borgen aan zijn vrouw. Daar voegde hij aan toe dat hij niets zou betalen. Ook doet hij in 1888 aangifte dat er ’diefstal ten zijnen huizen van verschillende goederen’ is gedaan ‘als: een gouden oorijzer met smallen beugel, gouden halsslot zonder koralen, benevens eenige kleedingstukken’. ‘De diefstal zou zijn gepleegd op den 1sten dezer maand, ongeveer 6 uur, bij zijne afwezigheid en tijdens dat zijne vrouw de koeien drinken gaf op stal in een bij hun huis staand hok’. Zou zijn vrouw Jantje de dief zijn geweest???
In 1904 verhuisden Klaas en zijn vrouw Jantje naar Eastwâld 18. Dit was toen een tsjerkepleats. Zij huurden een klein deel van deze boerderij waar nu Durk Postma woont. Jantje overleed daar op 7 februari 1927 en Klaas volgde haar twee jaar later. Hij overleed in Talma Rustoord in Dantumawoude.
Heit Jozef Zwarts verkocht de woning aan de Zwemmer aan de firma W. en A. Visser Zonen te Heeg. Dit waren zeehandelaren/palingvissers die de woning verhuurden aan o.a. Durk Postma de oerpake van ons redactielid Auke Postma. In 1955 is deze woning afgebrand.
De woning aan de Trekwei 1 kent een veel langere geschiedenis. In 1839 liet Rinze Wijbes Damstra deze woning bouwen. Hij verkocht voor 1848 de woning aan wegwerker Bokke Pieters Fennema (Vennema). A762 (95 ca): was vroeger A2. Huis 1835 gesticht door Renze Wijbes Damstra, die het perceel in 1847 verkoopt aan wegwerker Bokke Pieters Vennema (legger 1176), wegwerker, eigenaar. Erven Bokke Vennema verkopen de woning in 1883 aan Tjallings Minnes Wiersma. Deze verkoopt de woning in 1887 aan Klaas Delfstra. Andere eigenaren zijn molenaarsknecht Jetze Kok uit Stroobos, koemelker Pieter Sjoerds van der Ploeg, arbeider Lieuwe van der Kooi uit Augustinusga, arbeider Auke Jacobs Zijlstra. Die verkoopt de woning in 1922 Teade Steenstra. In 1964 wordt Jacob Auke Spoelstra eigenaar van deze woning die gesloopt wordt en een nieuwe woning bouwt.
Met dank aan Jantsje Wiersma voor een aantal foto’s.

tekst: Jouke Dantuma, één van de gastschrijver».

Trekwei 13 – paard te water

juni 30, 2018 04:46 / Een reactie plaatsen

1914, Trekwei 13 - v.l.n.r.: Sake van der Werff, Pieter Sjoerds van der Ploeg, Romkje van der Werff en haar moeder Geertje van de Werff-Bits [collectie Foestrumer Archief].

1914, Trekwei 13 – v.l.n.r.: Sake van der Werff, Pieter Sjoerds van der Ploeg, Romkje van der Werff en haar moeder Geertje van de Werff-Bits [collectie Foestrumer Archief].

Negen september 1958. Het is nog vroeg. Zeer vroeg, als zwaar onweer over Westergeest trekt. Maar Sake van der Werff, boer op Trekweg 13, moet toch naar buiten. Zijn zevental koeien loopt ergens onder Oostrum en die moeten gemolken worden. Er is geen tijd te verliezen, want rond zeven uur komt melkrijder Bokke Visser [de Dôlle 5] de melk ophalen. Bokke kwam dan met paard en wagen. Hij had een hekel aan wachten.

Sake van der Werff kwam van Broeksterwoude. Daar werd hij op 10 mei 1900 geboren in het gezin van Pieter en Geertje van der Werff – Bits. Een schipper die luisterde naar zijn vrouw, die op de vaste wal wilde wonen. Daarom had Pieter de boerderij Trekwei 13 gekocht.

De boerderij is bekend als ‘De Kelders’ omdat er grote kelders onder de grote gelagkamer waren. Aan huis hadden ze, zoals in die tijd veel vaker voorkwam, een kroegje. Een trochreed, met B-vergunning. In de muur waren ringen bevestigd waaraan de paarden vastgezet konden worden. Paarden van bezoekers die een versnapering kochten. Geen sterke drank – hoewel, bij “Kelders Geartsje” was wel wat te regelen …

Zodoende kwam Sake dus in Westergeest terecht, [ook] als boer aan de Trekwei en werd hij “Sake fan de Kelders”. Op 25-jarige leeftijd trouwde hij met Dieuke Broersma, geboren op 07 november 1899 te Ee. Ze hadden het goed. Rond de zeven koeien, 4 hokkelingen, een honderdtal kippen en tien varkens voor de slacht. In het spekhok hingen worsten en spek.

Sake had in de wijde omgeving landerijen; van ruilverkaveling was nog geen sprake. Daarom liepen zijn koeien in september 1958 ook niet dicht bij huis. En moest hij rond vier uur ‘s ochtends naar buiten. Om zijn koeien te melken. Met paard en wagen, tijdens donder en bliksem langs de Trekvaart. Waar de wegeigenaar op dat moment witte paaltjes klaar had liggen om in de berm geplaatst te worden.

Het paard kon het werk goed aan. Het was een “dikke, zware Bovenlander”. Een Groninger paard met een sterk karakter: “Een zwaar, lang gelijnd warmbloedpaard met een krachtige bouw, een sprekend hoofd, een gespierde middellange hals, voldoende schoft die soepel overgaat in een niet te lange, sterke rug, een tamelijk schuine schouder, een brede en diepe zwaargespierde romp, ronde welving der ribben, een zwaar ontwikkelde achterhand, massief beenwerk met korte platte pijpen en ruime harde voeten. Het temperament is gelijkmatig en toch voldoende levendig. Het paard is sober en werkwillig“.

Leeuwader Courant, 10 september 1958

Leeuwader Courant, 10 september 1958

Prachtige eigenschappen. Maar het paard van Sake was bovendien schichtig. En had de gewoonte om bij schrik achteruit te komen. Voor de boer is leiden dan in last, want hij heeft dan geen enkele controle meer over het dier. En deze beide laatste eigenschappen werden noodlottig.

Sake was nog maar net vertrokken. Hij reed ter hoogte van de Lange Brug, toen de bliksem uit de hemel sloeg. De witte paaltjes langs de Trekwei lichtten flitsend op. Het paard schrok en kwam terug. Langs de kant van de Trekvaart. Sake kon zijn vege lijf redden, maar paard en wagen raakten in de Trekvaart. Het paard kwam los van de wagen en kon naar de overkant zwemmen. Maar de benen raakten verstrikt in de leidsels. Het hoofd werd onder water getrokken. Het paard kon het hoofd niet boven water houden en verdronk.

Tijdens een fotoavond in De Tredder vertelde Jappie van der Werff: “Heit kaam te gean wer thús”.
Op 20 februari 1972 overleed Sake, Dieuke overleed op 16 juni 1990. Ze hadden twee kinderen.

Misschien weet u meer te vertellen? Schroom dan niet om dan contact op te nemen. En help op die manier mee onze [dorps]geschiedenis completer te maken.

bronnen

Het raadsel van Hansma’s huis ..

april 7, 2018 17:59 / Een reactie plaatsen

Trekwei 2

Trekwei 2. De afgebeelde woning, waarin ook de familie Jacob Hansma heeft gewoond, staat er niet meer. Het heeft plaats gemaakt voor een mooie nieuwe woning. Wat nog aan de oude woning herinnert is deze foto. Een mooie, duidelijke foto. En toch was deze woning even onderwerp van een onderzoekje.
Dat zat zo.

Tijdens de fotoavond van maart 2018 in De Tredder, werd bijgaande foto 1 getoond van dorpsgenoten in een bootje. In de Trekvaart. En lange tijd werd gedacht dat de woning op de achtergrond de woning was van Pomstra, destijds [garage] Tjibbe Kuipers. Vlak tegen de Kalkhúsbrêge aan. Tot er tijdens de fotoavond werd opgemerkt dat het de woning van de familie Jacob Hansma moet zijn geweest.

Als we foto 2 van de woning van Tjibbe Kuipers er bij pakken, zijn er duidelijk verschillen te zien. De woning van Kuipers is een totaal andere bouw dan die van Hansma. In die zin lijkt de opmerking terecht.
Maar als beide foto’s [waar de woning van Hansma op staat] naast elkaar worden gezet [foto 3], vallen er toch wel wat verschillen op: wel of geen dakgoot boven de ramen langs. Ramen die verschillend zijn. Was de opmerking tijdens de fotoavond wel terecht? Is hier wel sprake van dezelfde woning?

april 1960 [collectie Foestrumer Archief]

Jantsje Wiersma schreef mij in maart 2018: “Minsken bliuwe mei fotos kommen”. Zo kregen we ook ook een foto uit het album van de muzikale familie Sijbren en Aaltje Slagter – Hansma. Aaltje was een dochter van de al eerder genoemde Jacob en Janke Hansma. Een feestelijke foto uit april 1960, op de trouwdag van Jabik en Janke Hansma aan de Trekweg naast Tjibbe Kuipers.
Zodoende zijn er drie foto’s van de woning van Hansma om met elkaar te vergelijken.
En met deze foto blijkt dat de woning van Hansma kennelijk verbouwd is geweest. Details naast elkaar gezet op foto 4 vertonen duidelijke gelijkenis: de raampjes hebben roeden en de dakgoot maakt aan de rechterkant een ‘knik’ naar beneden. Het lijkt duidelijk: de opmerking tijdens de fotoavond was terecht.

Maar dan toch nog even terug naar de eerste foto. De foto van de woning zónder dakgoot. Waarvan wordt gezegd dat ook dat de woning van Hansma was. Hoe zit dat dan?

Gelukkig zijn het  duidelijke foto’s op Foestrumer Archief om te vergelijken. De laatste samenvoeging van foto’s in foto 5 tonen enkele bijzondere details. Ook al zijn er afwijkingen, deze bijzondere details verraden dat het dezelfde woning moet zijn: het gelijke metselwerk tot op de steen hetzelfde, de afwijkende muurhoogtes links en rechts en de [herstelde] mestelwerkzaamheden aan de voorkant.

Het raadsel is opgelost en de opmerkzame bezoeker van de fotoavond in maart 2018 had gelijk.

U kunt meehelpen om onze geschiedenis completer te maken. Heeft u meer informatie, een aanvulling, een foto of ander materiaal wat past bij deze ‘post’, plaats dan onderaan een reactie.