Over de kerk van Westergeest is veel te vertellen. Zoveel zelfs dat het waarschijnlijk een te lange ‘post’ wordt. Daarom een globaal verhaal – maar [langzaam maar zeker] met veel onderliggende verwijzingen die dieper op een bepaald detail ingaan.

---

Alleen al de bakstenenmuren vertellen een boeiend verhaal van deze eeuwenoude kerk, die vanaf 1200 in drie fasen werd gebouwd. In Romaanse of rondbogen stijl. En – kenmerkend – met het koor in het oostelijk deel en de toren aan de westelijk deel. Dat westelijk deel met de toren is ook het oudst. Waarschijnlijk gebouwd door de monniken uit de Bonifatiusabdij te Dokkum. In dat deel lopen grote rondbogen door tot de grond. Daarboven, aan de noordzijde, een spaarveld gedenkt met rondboogfries. Wat ook bij de ronde koorsluiting terug komt.

De huidige hoogte van de kerktoren» toren valt op en is in verhouding vrij laag. Tot 1807 was de toren twee roeden [ongeveer 8 meter] hoger en voorzien van een zadeldak.

In de zuidmuur zijn meerdere, grotere ramen te zien om zodoende de zonnewarmte in de kerk te krijgen.

Het verhaal gaat … dat de vrouwen toen aan de noordzijde van de kerk zaten en zodoende de warme zonnestralen opvingen. De mannen namen apart plaats aan de zuidzijde van de kerk. Een traditie die in sommige kerkelijke gezindten nog terug te vinden is.

Het lijkt er op dat de kerk vroeger een zogeheten kruiskerk was – een zeldzaamheid in Fryslân. De beide grote openingen die ooit toegang hebben gegeven tot de verdwenen kleine zijbeuken, werden tijdens de restauratie tussen 1954 – 1957 dichtgelaten met kleine steen. Onder architect ir. Johannes Jacobus Margarethus [Jo] Vegter [1906 – 1982] kreeg de kerk toen weer iets van haar oude glorie terug. Vegter zelf stond toen op het punt om rijksbouwmeester te worden [1958 – 1971].

In de jaren zestig van de vorige eeuw werden meerdere graven geopend die, volgens het grafregister, nog nooit eerder geopend waren. Op een diepte van 1.30 meter werden op elkaar gemetselde stenen gevonden. Oude Friese moppen wat kan duiden op kleine zijbeuken.

De kerk heeft nog twee deuren in gebruik. In het westelijk deel zijn zowel de zuiddeur als ook de noorddeur open. De beide duren werd eind e middeleeuwen gebruikt voor onder andere processies.

Het verhaal gaat … dat de Deense stadhouder Omund [± 673] de noordelijke deuren laag liet bouwen. Vandaar ook dat deze deuren wel ‘noormannenpoortjes’ [Fries: Noardsk doarke] of ‘duivelsdeur’ werden genoemd. Als de kerkgangers dan via die deur de kerk verlieten, moesten ze deze buigend naar het noorden verlaten…

In het oostelijk deel zijn in de zowel de noordmuur als ook de zuidmuur hagioskopen te vinden. Ook wel ‘leproazerútsjes’ genoemd. Lang werd gedacht dar zieken door deze openingen de mis konden bekijken – vandaar ook de naam ‘leproazerútsjes’. Maar kunsthistoricus-archeoloog Pieter Glazema [1899 – 1983] [1] dacht er sakraments- of reliekvensters in te zien, waardoor de sakramenten of relieken van buiten te zien waren.

Hoewel er in eerdere tijden twee kerkklokken in de toren hebben gehangen, kreeg de kerk in 1857 een nieuwe klok. Dat was nodig want …

… het verhaal gaat … dat de oude kerkklok door de boze uit de toren was gehaald en in de Drie Dollen is gegooid. Bij slecht weer en gunstige windrichting moeten de klok nog wel te horen zijn ….

Bijna honderd jaar later werd ook die klok in 1943 uit de toren getakeld door hamsterende nazi’s. De huidige kerkklok» dateert van november 1949, en galmt nog twee keer daags over het dorp: om negen uur ’s ochtends en zes uur ’s avonds.

Bronnen:

• [010-004] stencil – de kerk van Westergeest
• Bouwkunst in Kollumerland, drs. P. Karstkarel
• Kollumerland, mr. A. J. Andreae
• De Historie gaat door Eigen Dorp
• Encyclopedie van Friesland
• Wikipedia
• erfgoedkollumerland.nl

[1] Pieter Glazema was directeur van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. Hij studeerde kunstgeschiedenis, archeologie en filosofie en promoveerde te Amsterdam op “Gewijde Plaatsen in Friesland” [1948]