Een klein blauw steentje. Een knoopje met ingekraste figuurtjes. Oebele Vries zette daar grote ogen over op. En noemt de vondst heel bijzonder. Terecht!

Ik kan in deze ‘Út ús ferline’ óók niet om dat steentje van glas of halfedelsteen met ingesneden versiering heen. Het ís gewoon een spectaculaire vondst. Het is ook niet voor niks dat het Kollumer Museum blij is dat de vinder en Westergeastmer Henk Dijkstra het knoopje voor vijf jaar beschikbaar heeft gesteld.

Wat zijn gemmen precies?

De ronde of ovalen gemmen zijn van blauwe glaspasta, waarbij op een donkere onderlaag van glas een dunner blauw bovenlaagje werd gesmolten. De ingesneden mensfiguurtjes zijn er vermoedelijk met een metalen voorwerp ingekrast, variërend van 1 tot en met 4 figuurtjes. De gemmen zijn over het algemeen 2 – 3 centimeter.

Deze gemmen worden Alsengemmen genoemd, naar het eiland Alsen» aan de oostkust van Zuid-Jutland. In 1871 werd daar de eerst gepubliceerde gem aangetroffen. Let op, de eerst gepublicéérde, want in 1846 kwam er al een gem bij Birdaard uit een terpopgraving boven.

Er zijn in heel Europa iets meer dan honderd bekend, waarvan rond de 20 uit Friese bodem. Ze komen voor in kerkschatten, wat er op kan wijzen dat ze uit de periode van 1000 – 1200 komen.

In mijn boek Foestrum» schreef ik al heel kort over deze steentjes. Ook omdat ik een relatie denk te zien tussen de figuurtjes op de Alsengemmen en de drie figuurtjes op één van de oudste grafzerken» in onze kerk.

Op deze zandstenen zerk [69-91 x 233 cm] staan versieringen die op palmboompjes lijken en een figuur gekleed in een lang gewaad met daarboven de drie kleinere figuurtjes. Het lijkt er vanwege de vorm op dat het gaat om een sarcofaagdeksel.

De naam van degene voor wie deze eeuwenoude zandstenen grafsteen is gemaakt is onbekend. Toch valt te denken aan een vooraanstaand persoon van adel of een hoge geestelijke. Het viel niet mee om een dergelijke zerk te maken; het vakmanschap plus het risico op breukschade en kostbaar vervoer maakten het een kostbare onderneming die zeker niet door iedereen te dragen was.

Maar terug naar de Alsengemmen. Deze werden zeer waarschijnlijk gemaakt in Keulen. Een aartsbisdom en ook wel het ‘Rome van het noorden’ genoemd. Keulen werd rond 1164 het middelpunt van de verering van de heilige Drie Koningen. De beenderen van deze Drie Koningen werden toen naar Keulen overgebracht waardoor deze stad ook een belangrijk bedevaartsoord werd. En de Drie Koningen waren beschermheiligen van o.a. de pelgrimgangers.

Zodoende werden de Alsengemmen door de pelgrimgangers gebruikt als gewijde devotiepenningen [of amuletten, zo je wilt] die het altijd loerende gevaar tijdens de pelgrimstochten moesten afweren. En de pelgrims moesten beschermen.

Daarom houden de mensfiguurtjes elkaar de hand vast en kijken ze elkaar aan. Op gemmen waar drie figuurtjes zijn ingekrast lijken de twee buitenste de middelste in de gaten te houden. De pelgrim werd beschermend begeleid.

Het zou zomaar zo kunnen zijn dat de drie figuurtjes op de grafzerk in onze kerk dus ook duiden op de Drie Koningen. En de op de grafzerk afgebeelde gestorvene beschermend begeleiden naar zijn laatste bestemming.

En dat past in de algemene veronderstelling dat de Alsengemmen een Christelijke betekenis hebben gehad.

Het kleine, blauwe steentje dat vlak bij de kerk werd gevonden en de eeuwenoude grafzerk in de kerk lijken te wijzen op de verering van de Drie Koningen. En dat terwijl Westergeest was verbonden aan het bisdom Utrecht – het bisdom dat in een onderlinge machtsstrijd met het aartsbisdom Keulen verwikkeld was.

Heb jij aanvullingen in welke vorm dan ook bij deze post? Reageer dan en help mee om dit verhaal completer te maken.

Bronnen:

• Omrop Fryslân»
• Detector magazine 112 [september 2010]
• facebook